Poparzenia słoneczne

---

wiosenne oparzenie słoneczne u Turbinicarpus lauii

Paradoksalnie, z praktyki wynika, że przy uprawie kaktusów zagrożenie ze strony słońca jest najczęściej spotykanym problemem. Oparzenia powstają niemal wyłącznie wiosną, po przeniesieniu roślin ze zimowej przechowalni lub gdy pojawi się pierwsze, ostre wiosenne słońce po dłuższym okresie pochmurnej pogody. Oparzenia powodują mniej lub bardziej długotrwałe oszpecenie roślin. W skrajnych przypadkach śmierć rośliny. Poparzenia jedynie wyjątkowo zdarzają się po wiosennej adaptacji roślin - tylko w przypadku roślin przenoszonych z cienia na pełne słońce lub trzymanych w miejscu pozbawionym jakiegokolwiek przepływu powietrza (np. róg zamkniętej szklarni lub foliaka).

Kiedy się bać

Przypaleniu szczególnie sprzyja odwodnienie roślin po spoczynku zimowym. Podeschnięte tkanki potrzebują niewielkiej dawki energii aby podnieść swoją temperaturę do poziomu, kiedy następuje termiczne uszkodzenie tkanek rośliny. Oparzeniom sprzyja też podobno bliżej nieokreślony kompleks "odzwyczajenia od silnego światła" po zimowaniu w ciemniejszych pomieszczeniach. Faktem jest, że dobrze uwodnione rośliny i przebywające kilka tygodni na swych wegetacyjnych i przewiewnych stanowiskach są już odporne na najsilniejszą operację słoneczną i największe upały.

Oparzenia słoneczne niemal wyłącznie związane są z wiosną. Po okresie słabej operacji słonecznej w miesiącach zimowych, palące, wysoko już podnoszące się ponad horyzont słońce w marcu lub kwietniu może spowodować oparzenia roślin bezpośrednio wystawionych na jego działanie.

Szczególne ryzyko stanowią one dla roślin zimowanych w pomieszczeniu bez bezpośredniego dostępu słońca, po ich wyniesieniu na letnie stanowiska z bezpośrednią operacją słońca.

Poparzenia mogą wystąpić już podczas zimowania, pod jego koniec, o ile rośliny znajdują się w miejscu o bezpośredniej operacji słońca (np. parapet, szklarnia).

Czasami mogą zdarzyć się jesienne oparzenia. Zwłaszcza u roślin trzymanych na dworze i w znaczym zwarciu. Powstają one najczęściej popołudniem i powoduje je jesienne, nisko wędrujące po nieboskłonie słońce, które zaczyna dzięki temu docierać do odwzyczajonych od słońca, wcześniej ocienianych miejsc na bokach korpusów i u ich podstawy. Przy operacji słonecznej "z góry", latem, te miejsca są osłonięte wzajemnym cieniowaniem się roślin i ociernieniem.

Rodzaje uszkodzeń

Rodzaj uszkodzeń jest zróżnicowany od lekkich do bardzo ciężkich, powodujących śmierć całej rośliny i zależy od temperatury i czasu jej oddziaływania na rośliny.

Lekkie uszkodzenia to uszkodzenie lub zamieranie skórki na części dosłonecznej korpusu rośliny. Objawia się jako zmiana jej zabarwienia na żółtawą, po kilku dniach skórka może korkowacieć. Zwykle uszkodzone obszary obejmują szczyt i południową, południowo-zachodnią część korpusu. Wrażliwsze są szczyty brodawek lub żeber, łatwiej je przegrzać. Tego rodzaju uszkodzenia choć początkowo wyglądają bardzo groźnie i szpec co, to w praktyce nie stanowią większego problemu. Przyrosty korpusu od jego wierzchołka i wzrost na grubość pędu przesuwają szpetną część w dół korpusu, tak że po kilku tygodniach lub w kolejnym sezonie szkody nie rzucają się w oczy lub są zgoła niezauważalne.

[zdjęcie zregenerowanego silnie oparzonego Echinopsis eyriesii] Cięższe uszkodzenia mają charakter głębokich (kilkumilimetrowych do ponad centymetrowych) oparzeń w wyniku których zamierają tkanki po jednej stronie korpusu. Zwykle po pewnym czasie uszkodzone tkanki wysychają, mumifikują się i kurczą. Tworząc coś w rodzaju korka. W pewnych przypadkach może być korzystne jego oderwanie. Ułatwione jest wtedy zarastanie rany przez napierające, rozrastające się partie nieuszkodzone. Z drugiej strony może to spowodować silniejsze deformujące wygięcie korpusu. O ile wierzchołek wzrostu nie jest uszkodzony, to przyrosty zamaskują oszpecenie. Czasem w tym samym sezonie, czasem trzeba więcej czasu. To, że roślina była kiedyś silnie oparzona może być widoczne po deformacji - skrzywieniu korpusu.

Nawet przy ciężkich oparzeniach warto zostawić roślinę bo zdolności do regeneracji organizmu bywają zadziwiające. Zdarza się, że egzemplarze ze zniszczonym wierzchołkiem wzrostu, normalnie jednokorpusowe, tworzą w przeciągu kilku sezonów piękne wielogłowe formy lub kępy.

Bardzo ciężkie oparzenia prowadzą do głębokiego zniszczenia tkanek rośliny w stopniu uniemożliwiającym przeżycie organizmu. Uszkodzone tkanki wyglądają początkowo jak pieczone jabłko - jasnobrązowa, miękka zmacerowana masa. Bo w istocie są pieczonymi, tyle że kaktusami a nie jabłkami. Do tak poważnych uszkodzeń może dojść jedynie w przypadku, gdy nie ma wokół roślin warunków dla swobodnego przepływu powietrza. Wtedy, podobnie jak w zamkniętym samochodzie, temperatura powietrza może przekroczyć 60 stopni C w dłuższym okresie czasu.

Czerwienienie lub brązowienie skórki

Obserwowane czasem wiosną przebarwienie skórki (na czerwono lub brązowo) nie jest oparzeniem a normalną reakcją fizjologiczną na silniejszą operację słoneczną. Dla wielu gatunków taka barwa jest właściwym zabarwieniem skórki i świadczy o właściwych warunkach świetlnych. Jeśli ciemna, wpadająca w brąz lub czerwień barwa skórki nie jest jednak naturalna i typowa dla danego gatunku, przebarwienia nie zanikają po kilku tygodniach wegetacji i jednocześnie towarzyszy jej zanik przyrostów to może świadczyć, że dla danego gatunku stanowisko jest zbyt słoneczne. Lepiej by się on czuł w półcieniu.

Podobne przebarwienia mogą wystąpić jesienią u roślin trzymanych na dworze. Są powodowane niską temperaturą. Są normalną reakcją fizjologiczną i nie stanowią zagrożenia dla roślin.

Przeciwdziałanie oparzeniom

gdy nie można stopniowo przyzwyczajać do słońca — loggia osłonięta agrowłókniną

i po jej zdjęciu

Mimo ponad 20 lat doświadczeń ciągle zdarza mi się co którąś wiosną przypalić niektóre rośliny. Zdarza się to i innym doświadczonym kolekcjonerom. Zawsze ma to swoją przyczynę i wynika po części z niefrasobliwości "jakoś to będzie", słońce będzie za chmurami, po części z zachłanności - aby rośliny szybciej nałapały światła po pobycie w spoczynkowej ciemnicy.

Ponieważ odwodnione tkanki są szczególnie podatne na oparzenie dobrze jest, wynosić kaktusy z ciemnych pomieszczeń zimowym po uprzednim podlaniu - aby korpusy szybko się uwodniły. Operację wynoszenia na wegetacyjne stanowiska należy przeprowadzić gdy jest przewidywany kilkudniowy okres pochmurnej pogody. Co prawda pogoda bywa niezbyt przewidywalna i czasami dla poparzenia wystarcza kilkudziesięciominutowa, ostra operacja słoneczna późnym popołudniem.

Z tego względu dobrze jest przez pierwszy tydzień lub dwa cieniować rośliny. Jest bardzo ważne, aby użyty system cieniowania nie utrudniał obiegu powietrza. Np. przykrycie agrowłókniną, położoną bezpośrednio na rośliny, w szybki sposób prowadzi do upieczenia znajdujących się pod spodem kaktusów, co niestety zdarzyło mi się niegdyś osobiście sprawdzić.

Po maksymalnie dwóch-trzech tygodniach cieniowania na początku sezonu rośliny są zaadaptowane do pełnego słońca. W okresie lata znoszą bez szwanku najsilniejsze słońce i upały o ile mają zapewniony swobody przepływ powietrzna wokół korpusów.

Kaktusy trzymane przez cały rok w tych samych słonecznych miejscach (np. parapet okienny, podgrzewana zimą szklarnia) tylko wyjątkowo mogą wymagać lekkiego cieniowania podczas pierwszych (marcowych, kwietniowych) dni z silną operacją słoneczną.