Szczepienie

---

Szczepi się, aby:
* uprawiać wrażliwe, "trudne" gatunki, tj. nie obawiać się gnicia ich korzeni i w następstwie straty cennych roślin,
* przyśpieszyć wzrost i wejście w wiek kwitnienia,
* zwiększyć obfitość kwitnienia,
* dokonać szybkiego rozmnożenia wegetatywnie przez odrosty, te są liczniej produkowane na roślinach szczepionych,
* uprawiać mutanty niezdolne do życia na własnych korzeniach - bezchlorofilowe, formy grzebieniaste i monstrualne.

Co to jest szczepienie

Szczepienie roślin polega na połączeniu dwóch egzemplarzy roślin w jeden organizm. Z jednej rośliny, zwanej podkładką pochodzi system korzeniowy i dolna część pędu. Druga roślina zwie się zrazem i tworzy górną, zasadniczą, część nowego organizmu.

Z reguły podkładka jest innym gatunkiem niż zraz. Szczepienia jednogatunkowe rzadko mają sens. Połączenia odlegle spokrewnionych gatunków, np. pochodzących z różnych rodzin, z reguły się nie udają. Szczęśliwie, w obrębie rodziny kaktusowatych (Cactaceae) zrazy i podkładki, praktycznie wszystkich gatunków zrastają się ze sobą. Inną pozytywną cechą szczepień w obrębie rodziny kaktusowatych jest duża trwałość podkładek. Często szczepione rośliny są równie długowieczne lub bardziej jak ich nie szczepione odpowiedniki.

Szczepić czy nie szczepić

Jeśli chodzi o szczepienie, to są dwie skrajne szkoły:

Ortodoksi - wszystko uprawiają na własnych korzeniach

To prawda, że wszystko da się hodować na własnych korzeniach. Zaleta podstawowa takiego systemu, to bardziej naturalny wygląd (rośliny mniejsze, silnie ociernione, wolno rosnące) i satysfakcja. Takie podejście chyba mi bardziej odpowiada, nie popadam jednak w skrajności. Jest kilkanaście gatunków, których na własnych korzeniach w naszym klimacie praktycznie nie sposób utrzymać w okresie kilku, nie mówiąc już o kilkudziesięciu latach. Szczepienie będzie też szczególnie przydatne, gdy nie mamy "pewnej ręki" do kaktusów i częste są straty z powodu gnicia korzeni.

Szczepić niemal wszystko (poza podkładkami)

Druga skrajność to tzw. 'szkoła czeska'. Przyjmuje, że tak w zasadzie, poza podkładkami, to najlepiej szczepić wszystko, bo inaczej nic z tego nie wyjdzie :). Trochę ironizuję.

Podstawową wadą szczepienia jest mniej lub bardziej nienaturalny wygląd szczepionych roślin. Są większe, częściej i obficiej odnóżkują. Jeśli damy żyzne podłoże podkładce i trzymamy roślinę w cieplarnianych warunkach to zrazy będą słabiej ociernione lub będą sprawiały takie wrażenie z uwagi na większą odległość pomiędzy areolami.

Jeśli zastosowana podkładka nie jest zbyt silna i nie jest przenawożona, to nienaturalny "napompowany" pokrój nie występuje lub jest nieznaczny. Rośliny będą jednak rosły większe i będą obficiej kwitły. Nie zniechęcam do szczepienia - to łatwe i daje satysfakcję, ale chyba większą naturalne egzemplarze na własnych korzeniach. Najlepiej mieć w kolekcji egzemplarze szczepione i na własnych korzeniach. Potem samemu zdecydować, czy wyżej cenimy bezpieczeństwo jakie daje szczepienie, czy bardziej naturalny wygląd egzemplarzy nie szczepionych.

Podkładki

Ze względu na cele szczepienia, do podkładek stosują się specjalne wymagania: muszą być to gatunki łatwe w uprawie i odporne na błędy uprawowe jak np. nadmierne podlewanie, muszą szybko rosnąć i łatwo rozmnażać się przez sadzonki lub nasiona. Zrazy muszą łatwo i szybko przyjmować się. Muszą być mniej więcej dostosowane wielkością do zrazów. Pożądane jest aby wygodnie wykonywało się szczepienie.

Jeśli by wybierać tylko kilka gatunków na podkładki, to wystarczyły by Echinopsis eyriesii, Eriocereus jusbertii i jako specjalizowana podkładka, głównie do siewek, Pereskiopsis velutina. Wszystkie one stosunkowo szybko dają się mnożyć, szybko rosną i stanowią dobrą i trwałą podkładkę dla większości kaktusów.
Inne gatunki dogodne do szczepienia, w kolekcji kaktusów, to Ceresu peruvianus, Cereus forbesii, Cereus jamacaru, Trichocereus chilense, Trichocereus pasacana.

W przemysłowej produkcji kaktusów, jako podkładek używa się Myrtilocactus geometrizans (o atrakcyjnej niebieskawej skórce) i łatwo mnożony w warunkach subtropikalnych Hylocereus. Używane są one w szczególności dla szczepienia bezchlorofilowych form Gymocalycium friedrichii. Odradzam używanie tych podkładek w warunkach polskich kolekcji z uwagi na to, że nie znoszą zimowania w niskich temperaturach. Dodatkowo Hylocereus stosunkowo szybko zamiera, co jest zresztą cechą pożądaną z punktu widzenia producenta.

Oprócz wymienionych gatunków można używać także innych podkładek. Nie spełniają one wszystkich cech doskonałych podkładek ale mogą mieć swoje specyficzne zalety, np. są "słabą podkładką" tj. nie powodującą przyśpieszenia wzrostu zraza . W szczególności używa się kilkucentymetrowych siewek Ferrocactus glaucescens - chyba jedynego stosunkowo odpornego na błędy uprawowe Ferrocactus. Echinoceresu triglochidiatus bywa używany do szczepienia wrażliwych kaktusów północnoamerykańskich, podkładka ta jednak powolnie się rozmnaża i nie jest zbyt odporna. Opuntia humifusa sama mrozoodporna jest używana jako podkładka dla mrozoodpornych gatunków o wrażliwych korzeniach. Może też być użyta dla innych gatunków, jako "słaba podkładka" nie pędzi nadmiernie wzrostu zrazów. Jej wadą jest stosunkowa krótkowieczność - człony tej opuncji po kilku, kilkunastu latach mogą samoistnie zamierać. W okresie spoczynku silnie tracą wodę i przy tym przeginają się, kładą na podłoże, co jest dość niedogodne w utrzymaniu kolekcji.

Technika szczepienia

Szczepienie jest proste technicznie. Wymaga jedynie odpowiednich narzędzi, zachowania kolejności czynności i czystości. Nabrania manualnej wprawy i precyzji. Biegłość uzyskuje się po wykonaniu kilkudziesięciu szczepień - choć zwykle już pierwsze dają pozytywne rezultaty bo kaktusy łatwo zrastają się.

Dla pozytywnego wyniku szczepienia kluczowe jest:
* użycie jędrnych (nie podwiędniętych) roślin - podkładki i zraza, obie powinny być w okresie wzrostu - stąd najlepszą porą do szczepień jest czerwiec,
* kluczowe jest zachowanie czystości narzędzi - odkażenie denaturatem ostrza przed każdym cięciem,
* spasowanie przynajmniej części wiązek przewodzących podkładki i zraza,
* równe cięcie powierzchni styku - jednym pociągnięciem noża (dla małych może być żyletka),
* sprawne przeprowadzenie operacji - w krótkim czasie aby powierzchnie styku nie przeschły przed ich złączeniem,
* niewielki i stabilny docisk zraza do podkładki w pierwszych kilku dniach po zaszczepieniu,
* umieszczenie świeżo zaszczepionych roślin w wilgotnym, zacienionym i ciepłym miejscu w okresie pierwszych kilku do kilkunastu dni.

Jeśli wszystkie powyższe elementy są w optimum to szczepienie kończy się w niemal 100% powodzeniem. W przypadkach odbiegających od optymalnych skuteczność szczepienia kaktusów też bywa zadziwiająco wysoka.

Procedura szczepienia

Procedura szczepienia jest zawsze taka sama - należy ściąć górę podkładki i dół zraza, zetknąć je ze sobą, zamocować, odstawić na kilka dni w wilgotne, cieniste miejsce.

1. Ścięcie wierzchołka podkładki. Obrobienie brzegów przez skośnie ścięcie. Ostateczne ścięcie cienkiego plasterka - postawienie go na podkładce aby ta nie wysychała.

2. Ścięcie spodu podkładki. Obrobienie brzegów przez skośne ścięcie (o ile jest taka potrzeba). Ostateczne ścięcie cienkiego plasterka ze spodu zraza. Zdjęcie plasterka z pokładki. Zetkniecie zraza i podkładki. Lekkie dociśnięcie.

3. Stabilizacja i lekki docisk zraza i podkładki.

4. Oczekiwanie na zrośnięcie i wzrost zraza. Wskaźnikiem, że się powiodło jest wygląd zraza. Zwykle też w pierwszych miesiącach po szczepieniu z podkładki zaczynają wyrastać pędy boczne. Należy je szybko wycinać, aby nie osłabiały wzrostu zraza.
Procedura szczepienia siewek, zwłaszcza na Pereskiopsis jest w zarysie taka sama, z pominięciem jednak skośnego obrabiana brzegów zraza (u Pereskiopsis także podkładki z uwagi na niewielki przekrój pędu) i konieczności "plasterkowania". Więcej o szczepieniu siewek na Pereskiopsis w artykule Pereskiopsis - idealna podkładka dla siewek.

---

Kolejny artykuł to akcesoria kaktusiarza.