Podłoże

Hodowcy kaktusów mają opracowane wiele receptur na idealne podłoże do ich hodowli. Studiując te receptury można dojść do wniosku że ich wspólną cechą jest duża przepuszczalność (duża ilość przestworów powietrznych w stosunku do cząstek gleby) i oparcie się o składniki dostępne dla danego kolekcjonera wzbogacone o jego "teorie".
Nawet przepuszczalność podłoża nie jest cechą która jest obecna we wszystkich stosowanych z powodzeniem "cudownych" mieszankach, ponieważ niektórzy bazują na podłożach ciężkich, gliniastych.
Niektórzy uprawiają kaktusy w podłożach bardzo żyznych, bogatych w dostępne dla roślin sole mineralne w tym azot. Inni uprawiają w podłożach skrajnie ubogich, mineralnych. Ja zresztą zaliczam się do tej grupy.

I wszyscy ci kolekcjonerzy odnoszą sukcesy w uprawie kaktusów. O czym to może świadczyć? Ano, że zdecydowana większość kaktusów jest bardzo plastyczna jeśli chodzi o zastosowane podłoże. Sedno sprawy tkwi raczej we właściwym podlewaniu kaktusów niż w podłożu.

Jakie podłoże wybrać

Na jakieś podłoże należy się jednak zdecydować. Doradzam użycie podłoża przepuszczalnego. Tj. takiego które zawiera wiele przestworów powietrznych a więc nadmiar wody przelatuje przez nie a samo podłoże stosunkowo szybko wysycha. Przepuszczalne podłoże zmniejsza ryzyko gnicia systemu korzeniowego przy błędach w podlewaniu. Dotyczy to zwłaszcza niecierpliwych początkujących miłośników kaktusów, którzy mają tendencję do zbyt częstego podlewania swoich roślin "aby lepiej rosły".

Oferowane w handlu "ziemie dla roślin" niezależnie od tego czy "dla iglaków", czy "dla pelargonii" to zwykle odkwaszony, nieco nawożony wstępnie, torf z niewielkimi, praktycznie nieistotnymi, dodatkami w rodzaju piasku, keramzytu i/lub gliny. Tych dodatków możemy się spodziewać jeśli napis na torebce głosi "ziemia dla kaktusów".

Odczyn (pH) gleby nie ma większego znaczenia dla uprawy kaktusów o ile jest to odczyn lekko kwaśny lub obojętny. Podobno, nieliczne, kaktusy preferują podłoża zdecydowanie zasadowe. Moja praktyka wskazuję jednak, że nie warto zawracać sobie głowy tym aspektem podłoża. Widocznie kaktusy są tolerancyjne jeśli chodzi o pH podłoża.

Pewne osobliwe właściwości torfu

Torf to zbutwiałe, zmumifikowane, szczątki mchów z rodzaju torfowiec (Sphagnum) tworzące się w podmokłych, beztlenowych warunkach. Łodyżka torfowca rośnie bez końca w górę, jej spód zamiera i na przestrzeni lat zamienia się torf. Jeśli ten proces trwa tysiące lat to powstają pokłady torfu wielometrowej grubości. Torf dla celów ogrodniczych po prostu wykopuje się na torfowiskach. Jest stosunkowo tani a przy tym bardzo lekki - stąd jego popularność w masowym handlu marketowym - transport niewiele kosztuje. Torf ma bardzo dużą pojemność wodną tj. w swojej masie może wchłonąć i zatrzymać wielokrotnie większą ilość wody.

Warto poznać pewne właściwości torfu jako podłoża do uprawy kaktusów.
Podczas wysychania torf silnie się kurczy, w skrajnym przypadku nawet kilkakrotnie. Nasycany wodą ponownie zwiększa objętość. Te ruchy podłoża mogą uszkadzać korzenie posadzonych w nim roślin. Bryła korzeniowa może odstawać od ścian doniczki co może nadmiernie przesuszać korzonki zwykle obficie gromadzące się na jej krawędzi.
Torf bardzo dobrze chłonie wodę ale jedynie wtedy, gdy był zawsze wilgotny (w torfowisku z definicji od setek lub tysięcy lat był wilgotny. Silnie przesuszony zmienia swoją strukturę i staje się trwale hydrofobowy. Trudno się zwilża i zaczyna słabo chłonąć wodę. Po okresie suchego zimowania trudno nasycić takie podłoże wodą. Ta utrzymuje się na powierzchni i nie chce wsiąkać lub nie podsiąka gdy nalana do podstawki.
Drugim zjawiskiem jest proces murszenia. Torf to substancja organiczna. Przy dostępie tlenu zaczyna się rozkładać. Ma to pozytywny efekt w postaci uwalniania do postaci dostępnej dla roślin azotu - uprawy na torfie w pierwszych latach rosną dzięki temu bardzo bujnie. Szybko to się jednak kończy. Torf utleniając się zamienia się w mursz. Zmienia się jego struktura z włóknistej na bezpostaciowe bryłki. Materiał bardzo chłonny dla wody staje się mało chłonny i hydrofobowy - trudno się nasyca wodą. W procesie murszenia objętość podłoża znacznie się zmniejsza - możemy to z łatwością zauważyć w kilkuletnich doniczkach z roślinami "z marketu".
Dodatki, zwłaszcza nieorganiczne, do mieszanek opartych na torfie nieco zmniejszają siłę, opisanych wyżej, niekorzystnych przemian podłoża torfowego.

Podłoża "z ziemią" a podłoża mineralne

Podłoża można podzielić na takie które zawierają ziemię z jej składnikami organicznymi jak humus i częściowo rozłożone resztki organiczne i podłoża czysto mineralne, bez zawartości frakcji organicznej.

Podłoża z ziemią

Zaletą mieszanek opartych na ziemi jest to, że zwykle zawierają one wystarczającą ilość dostępnych dla roślin soli mineralnych. Nie trzeba ich początkowo nawozić. Potem zasila się solami mineralnymi kilka razy w sezonie.
Takie podłoża są łatwo dostępne - można nawet użyć ziemi z ogródka lub z pola. Zwykle ulepsza się takie ziemie przez dodatki które mają rozluźnić strukturę podłoża, zwiększyć jego przepuszczalność. Takimi dodatkami jest żwir, gruby piasek (najlepiej rzeczny, bo ma mniej frakcji ilastych i gliniastych), ściółka iglasta, liściasta lub korowa.

Idąc po najmniejszej linii oporu można użyć gotowej ziemi "do kaktusów" dostępnej w handlu i zmodyfikować ją przez dodanie mniej więcej równej ilości grubego piasku. Jeśli handlowa "ziemia do kaktusów" składa się głównie z torfu, to należy mieć na uwadze niekorzystne właściwości i zjawiska opisane w poprzednim punkcie.

Po najmniejszej linii oporu, przez dodatek piasku, można także ulepszać zwartą ziemię pobraną z pola czy ogródka.

Wadą podłoża opartego na ziemi jest wnoszenie z ziemią całego ekosystemu organizmów glebowych. Niektóre z nich mogą być przyczynami chorób i gnicia korzeni. W szczególności kupując humusowe podłoża w marketach można niechcący zafundować sobie domową wylęgarnię muszek ziemiórek itp. atrakcje.

Podłoża mineralne

Podłoża mineralne są ubogim środowiskiem. Zwykle nielicznie występują w nich patogeny, sprawcy chorób roślin. To ich zaleta. Podłoża mineralne są także przepuszczalne. Łatwo można dobrać takie materiały aby podłoże było bardzo lekkie, co ma znaczenie przy przenoszeniu dużych doniczek lub dużej kolekcji na zimowe leża.

Z uwagi na to, że podłoża mineralne są ubogie w dostępne dla roślin sole mineralne muszą one być dostarczone w całości przez hodowcę w roztworze nawozu podczas podlewania. Należy stosować nawozy z mikroelementami, przeznaczone do upraw hydroponicznych. Np. płynny nawóz Florovit.

Najprostszym podłożem mineralnym jest gruby piasek. Dostępny w składach budowlanych. Należy stosować piasek rzeczny a nie kopany. Piasek rzeczny jest grubszy i ma zdecydowanie mniej frakcji ilastych i gliniastych. Nie jest także zażelaziony, jak często w wypadku piasku kopanego.
Piasek rzeczny, dla zwiększenia przepuszczalności, można zmieszać że żwirkiem lub innymi podłożami o dużej granulacji jak np. keramzyt. Materiały o dużej granulacji powinny być stosowane zwłaszcza w dużych doniczkach, na ich spodzie i w górnej części - dla stworzenia suchszej strefy w pobliżu szyjki korzeniowej kaktusa.

Wadą piasku jest jego duży ciężar właściwy. Doniczki są naprawdę ciężkie. Inna wada, to że trudno ocenić jego wilgotność w głębi. Wysycha w trudny do przewidzenia sposób a niska pojemność wodna sprawia, że jest dość gwałtowne przejście pomiędzy nadmiarem wody a jej niedostatkiem. Mimo to, kaktusy nadspodziewanie dobrze rosną w piasku, tworząc rozległy, zdrowy system korzeniowy.

Można (i warto) polepszyć właściwości wodne i zmniejszyć ciężar podłoża opartego na piasku, przez dodatki silnie porowatych, lekkich, materiałów mineralnych jak keramzyt, agroperlit lub pumeks.

Ponowne użycie podłoża

Nigdy nie używamy ponownie podłoża. W wyjątkowych przypadkach drogich, podłoży mineralnych, można spróbować ich regeneracji poprzez porządne, kilkukrotne przepłukanie, celem rozpuszczenia i wymycia nadmiaru soli pozostałych z wody do podlewania i wypłukanie frakcji ilastych. Następnie takie podłoże musi być odkażone termicznie, przez prażenie.

Odkażanie podłoża

Celem odkażania, sterylizacji, podłoża jest pozbycie się z niego organizmów chorobotwórczych. Oczywiście techniki odkażania są takie, że pozbywamy się z podłoża wszystkich lub prawie wszystkich organizmów.

W przypadku podłoża dla dorosłych kaktusów, zwłaszcza, gdy jest to podłoże czysto mineralne, nie ma potrzeby jego sterylizacji.

Zawsze należy sterylizować podłoże dla wysiewu. W pierwszych tygodniach od wysiania, siewki są trzymane w 100% wilgotności co sprzyja rozwojowi pleśni, na które siewki nie są zbyt odporne. Więcej o sterylności wysiewów i zaprawianiu nasion.

W warunkach produkcji ogrodniczej do sterylizacji dużych objętości podłoża stosuje się parę wodną lub środki chemiczne jak Basudin (ten zabija szkodniki).

W warunkach amatorskich w grę wchodzi "sterylizacja na mokro" i prażenie.

Sterylizację na mokro można stosować zarówno dla podłoży zawierających frakcje organiczne (torf, humus, włókno kokosowe) jak i dla podłoży mineralnych. Polega ona na podgrzaniu mokrego podłoża do temperatury 100°C i przetrzymania w tej temperaturze przez przynajmniej pół godziny. Można to zrobić podgrzewając na małym ogniu, w garnku, zalane wodą podłoże, można podgrzewać mokre podłoże w piekarniku, w temperaturze nieco powyżej 100°:C, można wreszcie podgrzewać podłoże w małych doniczkach zamkniętych w woreczkach strunowych, w kuchence mikrofalowej. Te metody nie są zbyt dokładną sterylizacją. Trudno mieć pewność jaka temperatura i przez jaki czas, panowała we wnętrzu pojemnika z podłożem. W praktyce jednak takie odkażenie jest zwykle wystarczające. Kłopotliwe może być "wygotowanie się" podłoża i zabrudzenie przyrządów kuchennych.

Sterylizacja przez prażenie o ile właściwie wykonana to zabija wszystko co żyje w podłożu, wraz z przetrwalnikami. Z uwagi na wysoką temperaturę, na granicy zwęglania substancji organicznych, ta metoda nadaje się tylko dla podłoży czysto mineralnych, np. piasku, żwiru, keramzytu, perlitu. Sterylizację przez prażenie można wygodnie prowadzić w piekarniku. Nasypując suche lub nieco wilgotne podłoże do dużych słoików lub rynienek i trzymając w temperaturze 230-240°C przez 2-3 godziny. Następnie pozostawić, przy zamkniętych drzwiczkach, na kilkanaście godzin do powolnego wystygnięcia.
Tak sterylizowane podłoże świetnie się nadaje do wysiewania nasion bo ryzyko wprowadzenia wraz z nim patogenów jest bliskie zeru.

---

Mając podłoże możemy przesadzać kaktusy do odpowiednich doniczek.